ilk tas bati yuzu

Delgerhaan’da (Dongoyn Şireen) Bulunan Yazıtlar Çözüldü

   2010 yılının ortalarında bulunan keşfedilen ve ancak 2013 ortalarında varlığından haberdar olduğumuz yazıtların çözümü ancak 2015 yılının sonunda yayımlanabildi. 2017 yılı baharında bana ulaşan yazının başlığı şöyledir: Донгойн ширээн дурсгалын гэрэлт хөшөөний бичээсийг анхны удаа уншсан нь (Dongoyn şireen dursgalın gerelt höşööniy biçeesiyg anhnı ulaa unşsan ni). Makale R. MÖNHTULGA ve T. OOSAVA’ya aittir. Gönderdiği makale için sayın MÖNHTULGA’ya minnettarım.

   35 sayfalık yazı, kısaca yazıtların bulunuş tarihine ve ilk çalışmalara yer verir (21-22. s.). 22-26. sayfalarda runik harflerle metnin tamamına yer verilir. 26-31. sayfalarda metnin harf çevirisi, 31-35. sayfalarda yazı çevirisi, 35-42. sayfalarda Moğolca çevirisi, 42-46. sayfalarda harflerin ve damgaların özellikleri, 46-53. sayfalarda açıklamalar, 53-54. sayfalarda sonuç/yorum ve 54-55. sayfalarda kullanılan kaynaklara yer verilir.

   Üç yazıtın toplamında 72 satır, 3857 harf, 1193 kelime vardır. Kullanılan harf çeşidi ise 22’dir, yani bu yazıtta Eski Türk yazısına ait harflerden sadece 22’si kullanılmıştır. Metnin tamamına yakını aynı sözlerin tekrarıdır: … begim e : evim e : evim e : evim e : begim e : evim e : evim e : begim e : begim e : yérim e : evim e : evim e : evim e : yérim e : yérim e : yérim e : yérim e : begim e : begim e : evim e : evim e : begim e : begim e : (1. taş, batı yüzü, 1. satır) “ey beyim, ey evim, (…) ey yurdum, (…) ey beyim”

   Birinci taşın neredeyse tamamına yakınında bu sözler tekrarlanır.

   İkinci taş farklı başlar: üze : teŋrim e : yağız : yérim e : élim e : yérim e : evim e : begim e : evim e : evim e : işig : vérdim e : begim e : evim e : “ey yukarıdaki göğüm, ey aşağıda yağız (~ kara) toprağım, ey ülkem, ey evim, ey beyim, ey evim, ey evim, ey hizmet ettiğim [ey iş (güç) verdiğim], ey beyim, ey evim”

   İkinci taşın ikinci satırı ile üçüncü satırın tamamı aynı şekilde devam eder. Üçüncü taşın çoğunluğu evim e ile devam eder.

   İkinci taşın ilk satırında üze ile teŋri arasında kök “mavi” beklenirdi, çünkü yér’den evvel yağız yer alır; bilindiği gibi Kül Tégin ve Bilge Kağan yazıtlarında bu ibare üze kök teŋri X asra yağız yér “yukarıda mavi gök X aşağıda kara toprak” şeklindedir.

   iş küç bér- deyimi burada küç olmaksızın geçer.

   İfade tarzıyla bir hayli bilmece içeren yazıtın yakın zamanda ayrıntılı fotoğraflarının yayımlanması dileriz. Makalenin Türkçe çevirisi yakın zamanda yayımlanacaktır. Makale sahiplerine bu ilgi çekici ve mühim yazıtı bize tanıttıkları, transkripsiyonlu metni ve çeviriyi hazırladıkları için minnettarlıklarımız ifade ederiz.

   (Ayrıca bk. “Delgerhaan’da bulunan yeni yazıtlarla ilgili, Moğolistan Bilim Araştırma Akademisi Arkeoloji Bölümü Araştırmacısı Dr. Ts. BOLORBAATAR ile Söyleşi”, Türk Dili, cilt CV, sayı 742, 2013 (Ekim), Ankara, s. 87-90 (Çeviri: Hayat Aras TOKTAŞ). http://tdk.gov.tr/images/20131023.pdf)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

   

   Ek: Birinci taşın batı yüzü.