2010 Yılı Çalışmalarımız
Türk Dil Kurumunun 2010 Yılı Çalışmaları
Türk Dil Kurumunun 2010 Yılı Çalışmaları
Yeni Bir Yıla Başlarken: Türk Dil Kurumunun 2009 Yılı Çalışmaları
Türkçenin kullanıldığı alanlarda yaşanan sorunlar karşısında TDK duyarlılıkla ve sorumluluk bilinciyle hareket etmektedir. Geçen yıl ülkemizde yapılan Formula 1 yarışları için hazırlanan alana Speedpark adı verilmesi üzerine Kurumumuz hemen ilgili kuruluşlara ve şirkete başvuruda bulunarak böyle bir adlandırmanın yanlış olduğunu bildirmiştir. Ülkemizin tanıtımı açısından son derece önemli bir etkinliğin yabancı adlı yarış alanında yapılmasının bu yarışın Türkiye’de yapıldığı konusunda insanlarda tereddüt uyandıracağı ve resmî dilimiz konusunda yanlış anlamalara yol açılacağı dile getirilmiştir. Dünyadaki diğer örnekler göz önüne alınarak yarış alanının bulunduğu şehrin veya bölgenin adının kullanılmasının yararlı olacağına dikkat çekilmiştir. Bu düşünceyle İstanbul Yarış Alanı adı önerilmiştir. İlgili kuruluşlar, görüşümüzü dikkate alarak Speedpark adını İstanbul Park olarak değiştirmiştir.
İş yeri adlarında yabancılaşma, Türkçenin karşı karşıya bulunduğu bir başka sorundur. Sorunun yalnızca iş yeri adında yabancılaşmayla sınırlı olmadığı, daha doğrusu iş yeri adında yabancılaşmanın dil sorunundan çok küresel etkilenmenin sonucu olduğu bilinmektedir. Büyük şehirlerimizden en ücra yerleşim birimlerine kadar görülen yabancı adlı iş yerleri, yabancı markalı ürünlerin fiyatlarının yabancı paralarla veya yabancı paralar esas alınarak belirlendiği, iş yerlerinin dövizle kiralandığı veya satıldığı, yabancı müziklerin çalındığı ticarethanelere dönüşmüştür. TDK, bu yabancılaşmanın dil boyutuyla ilgilenmektedir. Aslında şu anda yürürlükte olan yasalarımızdan bazılarında yabancı adlar kullanan, Türk alfabesinde olmayan harflerle iş yerlerine ad veren kuruluşlar hakkında yasal işlem yapılabilir. İş yeri açma belgesi veren belediyelerimiz bu konuda yetkilerini kullanabilir. Nitekim son yıllarda pek çok belediyemiz bölgelerinde yabancı ad kullanılmasını engelleyecek kararlar almıştır. TDK, bu belediyeleri ödüllendirmekte, topluma örnek olarak göstermektedir. Son bir yıl içerisinde bu konuda karar alan Çanakkale, Hisarcık, Fethiye, Pazarlar belediyelerinin ödüllendirilmesine karar verilmiştir. Hisarcık Belediyesine ödülü sunulmuş ve ortak etkinlikler düzenlenmiştir. Çanakkale, Fethiye ve Pazarlar belediyelerine ödülleri ise 2006 yılı içerisinde düzenlenecek ortak etkinliklerle sunulacaktır.
İş yeri adlarındaki yabancılaşmanın önüne geçilmesi amacıyla TBMM’nin gündeminde bulunan Yerel Yönetimler Yasası’na iş yerlerine ad verilmesini bir esasa bağlayacak ve yabancı adların kullanılmamasını sağlayacak bir maddenin eklenmesiyle ilgili olarak önceki yıllardaki önerilerimiz, Türkiye Büyük Millet Meclisinin gündemindedir. Karaman Milletvekili Mevlüt Akgün ve Eskişehir Milletvekili Fahri Keskin’in Türkçenin kullanımına ilişkin sorunlar karşısında Kurumumuzun katkılarıyla hazırladıkları yasa teklifleri TBMM’nin gündemindedir.
AB para biriminin Türkçede euro olarak yazılıp yuro, öro, oyro gibi değişik biçimlerde söylenmesi karşısında 1998 yılında TDK’nin avro önerisi, yaşanan bu karmaşa karşısında 2005 yılında yeniden gündeme getirilmiştir. Kanal D ve Radikal gazetesinin avro sözünü kullanmasıyla başta TRT, Anadolu Ajansı olmak üzere pek çok basın yayın kuruluşuna Kurumumuz yeniden yazılar göndermiştir. TRT’nin, Anadolu Ajansının ve diğer basın yayın kuruluşlarının büyük bir bölümü bu önerimiz üzerine avro sözünü kullanmaya başlamışlardır.
Kurumumuz kitle iletişim araçlarında doğru ve güzel Türkçe kullanımının yaygınlaştırılması kapsamında TRT ile iş birliği yaparak TRT Genel Müdürlüğünde ve bütün Bölge Müdürlüklerinde Türkçe Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları Hizmet İçi Eğitim Kursu düzenlemiştir. Bu kurslara spikerler, sunucular, muhabirler, yapımcılar katılmıştır. İçinde bulunduğumuz yıl da bu kursları daha yoğun bir biçimde düzenleyeceğiz. Bu konuya verdiği önem dolayısıyla TRT’ye teşekkür ederiz.
Bütün bu çalışmalar Kurumumuzun bağlı bulunduğu Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanunundaki iptal edilmiş maddeler yüzünden yeni dönem üyelerimizin seçilememiş olmasına, kollarımızın ve kurullarımızın oluşturulamamış olmasına rağmen gerçekleştirilmiştir. Kırk kişilik Bilim Kurulu, Yürütme Kurulu, kolları ve kurulları bulunmadan bir başkanı, bir başkan danışmanı ile uzmanları ve idari çalışanlarıyla etkinliklerimizi dört yıldır yürütüyoruz. Bu çalışmaların gerçekleşmesinde üniversitelerimizdeki bilim adamlarının katkıları da bizlere büyük destek olmaktadır. AKDTYK Başkanlığı ve Yönetim Kurulu da etkinliklerimizin gerçekleşmesinde Kurumumuza daima yardımcı olmakta, üzerine düşen görevi yerine getirmektedir.
Ana dilimiz Türkçenin bilim, kültür, sanat, edebiyat, iletişim dili olarak daha da geliştirilmesi için Türk Dil Kurumunun bağlı bulunduğu AKDTYK yasasındaki eksik maddelerin bir an önce çıkarılmasının gereklilikten de öte bir zorunluluk olduğunu bir kere daha belirtmek isteriz.
Türk dili üzerine araştırmalar yapan TDK, bu araştırmaların sonuçlarını yayımlayarak bilim dünyasının ve kamuoyunun hizmetine sunmaktadır. Kurum dışında bilim adamları ve araştırmacılarca hazırlanan ve yayımlanmak amacıyla TDK’ye gönderilen çalışmalar da ilgili yönetmelik hükümleri gereğince yayımlanmaktadır. TDK’nin kuruluşundan bugüne kadar yayımladığı eser sayısı bine yaklaşmıştır. Yüzlerce sayı ise süreli yayın çıkarılmıştır. 2005 yılında yayımlanan kitaplardan ilk kez basılanlar şunlardır:
Zeynep Korkmaz Armağanı
Prof. Dr. Aysu Ata, Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Türkçesi
Yrd. Doç. Dr. Alimcan İnayet, Uygur Halk Destanları I
Doç. Dr. Ufuk Tavkul, Karaçay-Malkar Destanları
Yıldız Kocasavaş, Türkçe Şahıs Zamirleri
Prof. Dr. Kâzım Yetiş, Atatürk ve Türk Dili 3, Atatürk Dönemi Dil Yazıları (üç cilt)
Yeni baskıları tıpkıbasım olarak gerçekleştirilen yayınlarımız ise;
Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Türk Dili Üzerine Araştırmalar I-II (İkinci baskı)
Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı (22-23 Ekim 1993) (İkinci baskı)
Günsel Üçöz, Halk Bilim Yöntemi (İkinci baskı)
Prof. Dr. Muharrem Ergin, Dede Korkut I (Beşinci baskı)
Necat Birinci, Kâzım Yetiş, Fatih Andı, Erol Ülgen, Nuri Sağlam, Ali Şükrü Çoruk, Ali Nazîmâ, Faik Reşad, Mükemmel Osmanlı Lügati (İkinci baskı)
TDK, Türkçe Sözlük (Onuncu baskı)
TDK, İlköğretim Okulları İçin Yazım Kılavuzu (İkinci baskı)
TDK, Yazım Kılavuzu (Yirmi dördüncü baskı)
Süreli yayınlarımızdan ise on üç sayı, geçen yıl içerisinde okuyucusuyla buluşmuştur. İşlemleri 2005 yılı içerisinde tamamlanarak basılmak üzere basımevlerine gönderilen ve hâlen baskı işlemleri süren elli yedi kitabımız, sekiz süreli yayınımız 2005 yayını olarak yayımlanacaktır. Söz konusu elli yedi kitabın ellisi, ilk kez yayımlanmaktadır. Baskısı sürmekte olan bu yayınlarımızdan ilk kez yayımlanacaklar şunlardır:
Doç. Dr. Dursun Zengin, Türkçede ve Almancada Sıfatlar ve Sıfatlara Yabancı Dil Öğretimi Yönünden Bir Yaklaşım
Doç. Dr. Vahit Türk, Hatipoğlu, Bahrü’l-Hakayık (Giriş-Metin-Dizin)
Yrd. Doç. Dr. Canan İleri, Eskişehir İli Mihalıççık İlçesi ve Yöresi Ağızları
TDK, Bilgisayar Destekli Dil Bilimi Çalıştayı Bildirileri
Doç. Dr. Atabey Kılıç, Mustafâ bin Osmân Keskin,Manzûme-i Keskin
Dr. Hülya Arslan Erol, Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri
Dr. Erkin Emet, Doğu Türkistan Uygur Ağızları
Dr. M. Ata Çatıkkaş, Firdevsî-i Rûmî Süleymannâme-i Kebîr
Murat Ceritoğlu, Kaken Ahanov, Dil Biliminin Esasları
Neriman Seytyahya, Kırım-Tatar İlmî Sarfı
Deniz Öztürk, Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış Deyimleşmiş Birleşik Fiiller
Yrd. Doç. Dr. Nergis Biray, Türkiye’deki Afgan Kazakları Ağzı
Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Özkan, Şirvânlı Mahmûd, Tarîh-i İbn-i Kesir Tercümesi
Dr. Mustafa Sarı, Türkçenin Batı Dilleriyle İlişkisi
Cevat Heyet (Çeviren Prof. Dr. Mürsel Öztürk), Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihi Seyri
Prof. Dr. Ahmet Buran, Nadir İlhan, Elâzığ Yöresi Söz Varlığı
TDK, Türkiye Cumhuriyeti’nin 80. Yılı: Türk Dili Üzerine Konuşmalar
Yrd. Doç. Dr. Ekrem Arıkoğlu, B. Borbaanay, Tuva Destanları I
Yrd. Doç. Dr. Ekrem Arıkoğlu, Hakas Destanları I
TDK, 46. Uluslararası Sürekli Altayistik Konferansı (PIAC) Bildirileri
Doç. Dr. Dursun Zengin, Otto Spiess Tarafından Çevrilen Türk Masallarında Çeviri Sorunları
Yrd. Doç. Dr. Alimcan İnayet, Abdülhalûk Uygur ve Şiirleri
Yrd. Doç. Dr. Esra Karabacak, Ahmet Cevdet Paşa, Tertib-i Cedit Kavaid-i Osmâniye
Prof. Dr. Mustafa Canpolat, Prof. Dr. Zafer Önler, İshak Bin Murâd, Edviye-i Müfrede.
TDK, Uluslararası Osmanlı Türkçesi Öncesi: Eski Türkiye Türkçesi Toplantısı Bildirileri (3-4 Aralık 1999)
Doç. Dr. Kâzım Köktekin, Yûsuf-ı Meddâh, Varka ve Gülşah
Prof. Dr. Emine Yılmaz, Narspi
Prof. Dr. Metin Karaörs, Alî Şîr Nevâyi, Nevâdirü’ş-şebâb
Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Sadettin Buluç’un Makaleleri
Nail Tan, Atatürk ve Türk Dil Kurumu
TDK, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri
Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Türk Dili Üzerine Araştırmalar III
Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu, Açıklamalı Fizik, Kimya, Matematik Ana Terimleri Sözlüğü
Dr. İdris Karakuş, Atatürk Dönemi Eğitim Sisteminde Türkçe Öğretimi
Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın, Prof. Dr. Zeynel Cebeci, Yard. Doç. Dr. Erdoğan Bada, Yard. Doç. Dr. Bülent Mıtış, Levent Acar, Ali Tan, Bilgisayar Terimleri Karşılıklar Kılavuzu
Yrd. Doç. Dr. Faruk Yıldırım, Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları I-II
Doç. Dr. Mehmet Aydın, Der-Medh-i Pirî Yaşlılığa Övgü
TDK, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri ve Şiveleri Grameri I: Basit Fiil
Prof. Dr. Çoban Hıdır Uluhan, Kerküklü Şâir Mehmet Nevrûzî, Yûsuf u Züleyhâ, İnceleme – Metin
Prof. Dr. Metin Karaörs, Köprülüzâde Mehmet Fuat Süleyman Sâip Türk Dilinin Sarf ve Nahvi Mehmet Sadık Üss-i Lisân-ı Türkî
Prof. Dr. Recep Toparlı, Ali Ilgın, Mehmet Sadık Üss-i Lisân-ı Türkî
Prof. Dr. Recep Toparlı, Dilek Yücel, Süleyman Hüsnü Paşa, İlm-i Sarf-ı Türkî
Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın, Doç. Dr. Nadejda Nikolayevna Kurpeşko Tannagaşeva, Şor Ağızları Sözlüğü
Dr. Necati Sungur, Tâcizâde Cafer Çelebi’nin Hevesnâmesi
Prof. Dr. Hamza Zülfikar, Terim Sözlükleri ve Çalışmaları ile İlgili Bibliyografya
Doç. Dr. Zikri Turan, Uşhum (Yusufeli – Artvin) Ağzı
Dr. Ufuk Deniz Aşçı, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Toker, Yeni Elifba Yollarında Eski Hatıra ve Duygularım
Prof. Dr. İsmail Parlatır, Belgin Tezcan Aksu, Nicolai Tufar, Lügat-i Cûdî
Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın, Prof. Dr. Recep Toparlı, Belgin Tezcan Aksu, Yeni Okul Sözlüğü
TDK, İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük
Tıpkıbasımı yapılacak kitaplarımız ise;
Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlüğü (Üçüncü baskı)
Prof. Dr. Zafer Öztek, Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü (İkinci baskı)
Prof. Dr. Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi (Sekizinci baskı)
Besim Atalay, Kâşgarlı Mahmud, Divanı-ı Lügat-it-Türk I-II-III-IV (Üçüncü baskı)
Reşit Rahmeti Arat, Atabetül Hakayık (Üçüncü baskı)
Prof. Dr. Talat Tekin, Orhun Yazıtları (İkinci baskı)
TDK, Güzel Yazılar: Şiirler (Üçüncü baskı)
Süreli yayınlarımızdan baskı işlemi tamamlanacak olanlar ise;
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2002/ I-II
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2003/ I-II
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2004/I-II
Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 2004/I-II
Önceki yıllarda görülmemiş bir biçimde bu kadar çok yayının bir yıla yığılmasının nedeni, beş yıldır yüce Atatürk’ün vasiyeti gereği Türkiye İş Bankasındaki hisselerinin gelirlerinden düşen payın Kurumumuza ödenmemesidir. Kamu kurumu olmasına karşılık TDK, devlet bütçesinden herhangi bir ödenek almadan çalışmalarını yürütmektedir.
|
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu yüce Atatürk’ün isteği doğrultusunda 12 Temmuz 1932 günü Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla kurulan TDK, yetmiş dört yıllık süre içerisinde Türkçenin geliştirilmesi, zenginleştirilmesi, özleştirilmesi uğrunda önemli çalışmalar gerçekleştirmiştir. Türkçe ile ilgili dokuz yüzü aşkın kitap, yüzlerce sayı süreli yayın yayımlayan TDK, Türkçe Sözlük, Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü gibi temel başvuru kaynaklarını dilimize kazandırmıştır.
Geçen bir yıl içerisinde de yeni araştırmalar ve çalışmalarla yeni yayınlar ortaya konulmuş; Türkçe Sözlük’ün, Yazım Kılavuzu’nun yeni baskıları hazırlanmıştır. Bütün bu çalışmalar Kurumumuzun bağlı bulunduğu Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (AKDTYK) yasasında iptal edilmiş maddeler yüzünden yeni dönem üyelerinin seçilememiş olmasına rağmen gerçekleştirilmiştir. Son dönem üyelikleri 8 Kasım 2001 tarihinde sona ermiş, yasamızdaki eksik maddeler yüzünden o günden bugüne yeni dönem üyelerimiz seçilememiştir. Oysa Türkçemiz için yapılması gereken pek çok çalışma bulunmaktadır. Gelişen ve değişen dünyada dilin de değişmesi kaçınılmazdır. Bu değişim karşısında yapılması gereken çalışmalar yapılmazsa yaşanacak olumsuzlukların önü alınamaz. Yeni dönem üyelerimizin seçilmesini sağlayacak yasal düzenleme gerçekleştirilemediği için geçen bir yıl içerisinde daha önceki çalışma gruplarına ek olarak yeni çalışma grupları kurulmuştur. AKDTYK Yönetim Kurulu kararlarıyla kurulan bu çalışma gruplarında üniversitelerimizin ilgili bölümlerinden öğretim üyelerinin yanı sıra alanlarında uzmanlaşmış çeşitli mesleklerden kişiler görevlendirilmiştir. Hâlen görev yapmakta olan çalışma gruplarımız şunlardır:
Türk dilinin çeşitli alanlarına yönelik araştırmalarda bulunmak, sözlük ve kılavuz hazırlamak, çeşitli bilim dallarında terim çalışmalarını yürütmek ve yayın etkinliklerini gerçekleştirmek amacıyla oluşturulan on beş çalışma grubunun yanı sıra süreli yayınlarımızın yazı ve danışma kurulları da AKDTYK Yönetim Kurulu kararlarıyla kurulmuştur. Bu kurullar ise şunlardır:
Yüzün üzerinde bilim adamının katılımıyla oluşturulan çalışma gruplarının büyük bir bölümünde yürütülen çalışmalar ürünlerini kısa sürede vermeye başlamıştır. Özellikle çeşitli bilim dallarında kurulan terim çalışma gruplarının yabancı kökenli terimlere bulduğu karşılıklar Türkçenin bilim dili olarak daha da gelişmesine katkıda bulunmaktadır. İnönü Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Cengiz Yakıncı başkanlığında kurulan Tıp Terimleri Çalışma Grubu henüz resmen toplanıp çalışmalarına başlamamış olmasına karşın grubun Kurumumuz ile iş birliği içerisinde tıp terimlerine bulduğu karşılıklar, uzmanlarımızca Türkçe açısından değerlendirildikten sonra ağ ortamındaki Terimler Sözlüğü yazılımı veri tabanına eklenmiştir. Fırat Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Cahit Kalkan’ın başkanlığında kurulan Veteriner Hekimliği Terimleri Çalışma Grubu da genel olarak terimlerin yazılışları ve Türkçe karşılıklarındaki sorunların incelenmesi çalışmalarını yürütmektedir. Çalışmanın tamamlanan bölümleri bu yıl içerisinde bilgisayar ve ağ ortamına aktarılacaktır. İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa Özkan’ın başkanlığında yeni oluşturulan Osmanlı Türkçesi Sözlüğü Çalışma Grubu ise ilk toplantısını 30 Kasım 2005 günü yapmış ve çalışmalarına başlamıştır. Geçen yıl kurulan Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Araştırmaları Çalışma Grubu, öncelikle çalışma alanları ve yöntem üzerinde durmuş, hazırlanan yönerge kapsamında çalışmalarına başlamıştır. Önceleri Teknik Terimler Kurulunun eş güdümünde mühendislik bilim dallarında yürütülmekte olan terim çalışmaları 2004 yılında Prof. Dr. Recep Toparlı’nın yürütücülüğünde projeye bağlanmış ve Devlet Planlama Teşkilatı tarafından desteklenmeye başlanmıştır. Prof. Dr. Toparlı’nın Kurumumuzdaki diğer görevlerinin çokluğu dolayısıyla bu görevden ayrılması üzerine İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanı Prof. Dr. Mustafa Özkan proje yürütücülüğüne getirilmiştir. Mühendislik Terimleri Projesi çalışmalarını İstanbul’da sürdürmektedir. Kurumumuzun Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) desteğiyle yürüttüğü Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması Projesi, Prof. Dr. Fikret Türkmen’in yürütücülüğünde çalışmalarına devam etmektedir. Söz konusu projede hazırlanan kitaplardan on biri için baskı kararı alınmıştır. Prof. Dr. Nevzat Gözaydın’ın yürütücülüğünde DPT’nin önerisiyle başlattığımız Türklük Bilimi (Türkoloji) Alanında Yabancıların Eserlerinin Türkçeye Çevrilmesi Projesinde ise tamamlanan bir kitabın basımı karara bağlanmıştır. |
İlk kez 2002 yılında kurulan Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubu, sanal ortamdaki sözlükle ilgili çalışmasını yürütürken, ağ ortamındaki kullanıcılar, sözlükle ilgili görüşlerini, önerilerini ve eleştirilerini Kurumumuza ileterek sözlüğün geliştirilmesine katkıda bulunmuşlardır. Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubu, kullanıcıların gönderdiği iletilerin yanıtlanması ve dilde yaşanan gelişmelerin sözlüğe yansıtılması düşüncesiyle haftada birkaç kez toplanarak hem ağ ortamında kullanıma sunduğumuz sözlüğümüzü geliştirdi hem de güncellenen bu veri tabanına dayalı olarak Türkçe Sözlük’ün yeni baskısını yayıma hazırladı. Bu çalışmalarla birlikte, onuncu baskı Türkçe Sözlük, 26 Eylül 2005 günü Cumhurbaşkanımız Sayın Ahmet Necdet Sezer’in onurlandırdığı Dil Bayramı töreninde kamuoyuna tanıtıldı. Yüz bin adet basılan ve her nüshası numaralandırılan Türkçe Sözlük’ün bir numaralı nüshası, tören sırasında Cumhurbaşkanımız Sayın Sezer’e sunulmuştur. Sözlüğün iki numaralı nüshası TBMM Başkanımız Sayın Bülent Arınç’a, üç numaralı nüshası Başbakanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’a, dört numaralı nüshası da Genelkurmay Başkanımız Sayın Orgeneral Hilmi Özkök’e daha sonra takdim edilmiştir. |
Türkçe Sözlük’ün son baskısında söz, deyim, terim, ek ve anlamdan oluşan 104.481 söz varlığı yer alıyor. Madde başı ve madde içi olmak üzere sözlükte 77.407 söz bulunuyor. Bir önceki baskıya göre 3.700 yeni söz ve 6.400 yeni anlamın eklendiği sözlükte, daha anlaşılır olabilmesi için tanımlar, Türk edebiyatının seçkin eserlerinden alınma 29.040 örnek cümle ile tanıtlanmıştır. Dil Bayramı töreninde onuncu baskı Türkçe Sözlük tanıtılırken, sözlüğün sanal ortamdaki sürümü Güncel Türkçe Sözlük, yeni ara yüzüyle ve ayrıntılı arama seçenekleriyle birlikte kullanıcılarına yeniden merhaba dedi. Güncel Türkçe Sözlük yazılımının hazırlayıcısı Prof. Dr. Yusuf Ünlü’nün ayrıntılı arama seçeneklerine eklediği özelliklerle artık belirli bir sözü içeren madde başlarına, Türkçeye yabancı dillerden geçen alıntı sözlere, Güncel Türkçe Sözlük’te örneklerin seçildiği yazarlarımıza ve örnek cümlelerine, sözlükte yer alan bütün terimlere, sözcük türlerine ulaşmak mümkün olmaktadır. Yakın zamanda başka arama özelliklerinin de ekleneceği Güncel Türkçe Sözlük, üç ayda yaklaşık beş milyon kez kullanıldı. Günde ortalama yedi bin kullanıcının ziyaret ettiği Güncel Türkçe Sözlük’te günde ortalama elli dokuz bin söz aranmaktadır. Geçen yılın son günlerinde, Türkçe Sözlük yoğun diskinin (YD = CD) hazırlıkları başlatılmıştır. Bilgisayar kullanıcılarına önemli bir kaynak olacak Türkçe Sözlük YD’sinde madde başı söz aramasının yanı sıra Güncel Türkçe Sözlük’te olduğu gibi pek çok arama seçeneği de bulunacaktır. Ama sözlük YD’sinin en önemli özelliği sözlerin söylenişlerinin sesli olarak verilebilmesi olacaktır. Madde başı sözler tek tek seslendirilecek, böylece her sözün ölçünlü söylenişi kullanıcılara sunulacaktır. Sözlerin söylenişini dinledikten sonra dileyen kullanıcı sözü kendisi de söyleyecek, kullanıcının söyleyişini bilgisayar kaydedip karşılaştırma yapabilme amacıyla özgün söylenişle kullanıcının söyleyişini art arda dinletebilecektir. Türkçe Sözlük YD’sinde kişilerin söz varlığını geliştirmelerine katkıda bulunmak amacıyla çeşitli oyunlar da yer alacaktır. Adam asmaca, bir kelime bir işlem, kafiyeli söz bulma, söz içinden söz çıkarma (anagram), anlamdan söze ulaşma gibi eğlenceli ama öğretici pek çok özellik bulunacaktır. Son baskısı 2000 yılında yapılan İmla Kılavuzu’nun yeni baskısı da 2005’in son günlerinde tamamlandı. Türk Dil Kurumunun kuruluşundan önce Dil Encümeni tarafından hazırlanan İmla Lûgati dışında geçen yetmiş dört yıllık süre içerisinde İmla Kılavuzu, Yeni İmla Kılavuzu, Yeni Yazım (İmla) Kılavuzu, Yeni Yazım Kılavuzu gibi değişik adlarla kılavuzun üç ayrı dizide yirmi iki kez basımı yapılmıştı. 1941 ve 1948 yıllarında yayımlanan kılavuzların Dil Encümeninin 1928 yılında hazırladığı İmla Lûgati’nin ikinci ve üçüncü baskıları olduğu belirtildiği için ilk baskı İmla Lûgati de TDK’nin yayını olarak değerlendirilmişti. Bu dizide kılavuzun yedi baskısı yapılmıştı. 1965 yılında yayımlanan Yeni İmlâ Kılavuzu’nda baskı sayısı belirtilmemişse de bir yıl sonra yayımlanan kılavuzun ikinci baskı olduğu kaydedilmişti. En son 1981 yılında 11. baskısı yapılan Yeni Yazım Kılavuzu’ndan sonra Türk Dil Kurumunun Anayasa kurumu hâlini almasıyla birlikte 1985 yılında baskı sayısı belirtilmeden İmla Kılavuzu yayımlanmıştı. Bundan sonraki kılavuzlar da baskı sayısı verilmeden basılmıştı. Türk Dil Kurumunun yazım kılavuzu yayımlama geleneğinin bir bütün hâlinde gözler önüne serilebilmesi amacıyla 2005 yılında yayımlanan son kılavuzun yirmi dördüncü baskı olduğu özellikle belirtilmiştir. Kılavuzun tamamlandığı günlerde çalışma grubu üyelerinin büyük bir bölümü yeni baskının Yazım Kılavuzu adıyla yayımlanması doğrultusunda görüş bildirmişti. Bununla birlikte, AKDTYK yasasındaki eksik maddeler yüzünden yeni dönem üyelerinin seçilememiş olması dolayısıyla son dönem bilim kurulu üyelerinin ve hâlen görev yapmakta olan diğer çalışma grubu üyelerinin yazılı görüşlerine başvurulmuş, bu görüşler doğrultusunda büyük bir çoğunluğun Yazım Kılavuzu adını istediği görülmüştür. Konu, en yetkili kurul olan AKDTYK Yönetim Kuruluna sunulmuş ve 10 Ağustos 2005 tarih ve 502/32 sayılı kararla hazırlanan kılavuza Yazım Kılavuzu adı verilmiştir. Dil birliğinin sağlanması için öncelikle yazımda birliğin sağlanması gerektiği düşüncesinden yola çıkılarak birleştirici bir kılavuz hazırlanması için çaba harcanmıştır. Yirmi dördüncü baskının hazırlayıcıları yeni tartışmalar yaratmak değil, yaşanan tartışmaları sona erdirmek ve herkesin benimseyebileceği, kullanacağı kurallar ve yazım biçimlerini yaygınlaştırmak amacıyla hareket etmişlerdir. Kâr amacı taşımayan TDK, yazım kurallarını yaygınlaştırarak yazımda birliği sağlamak yolunda yıllardır yayımladığı kılavuzları çok uygun fiyatlarla satışa sunduğu gibi yaygınlaşan bilişim uygulamaları aracılığıyla da kılavuzun kurallar ve dizin bölümünü herkesin kolayca erişebilmesi ve kullanabilmesi için tam metin hâlinde ağ ortamında 2 Şubat 2005 tarihinde kullanıma açmıştır. Sanal Yazım Kılavuzu’nu on aylık dönemde yaklaşık üç milyon kişi ziyaret etmiştir. Ağ ortamındaki Yazım Kılavuzu’nda herhangi bir sözü aramak için ilk birkaç harfi yazmak yeterli olmaktadır. Yazılışı böylece kolaylıkla öğrenilen sözle ilgili anlam, köken, söyleniş vb. bilgiler sözün üzeri iki kez tıklanarak Güncel Türkçe Sözlük sayfasından kendiliğinden açılan bir pencereyle öğrenilmektedir. Bilgisayar yazılımlarının da aracılığıyla kılavuz çalışmaları sözlük hazırlama çalışmaları ile eş güdüm içerisinde yürütülmüş, kılavuzda belirlenen kurallar ve sözlerin yazılış biçimleri Türkçe Sözlük’te de uygulanmıştır. |
Yeni baskı kılavuzla, yazımda birliğin sağlanacağı, tartışmaların sona ereceği ve ortak noktada buluşulacağını umuyoruz. Bilgisayarlardaki yazım denetimi yazılımının kılavuzda yer alan kurallara göre hazırlanması ve kamu kurumlarındaki yazışmalarda birlik sağlanması amacıyla Başbakanlık tarafından çıkarılan “Resmî Yazışmalarda Uygulanacak Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik”e de Yazım Kılavuzu’nun kaynaklık ediyor olması bu düşüncemizin gerçekleşmesine katkıda bulunacaktır. Hazırlığı birkaç yıldır süren İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük de tamamlanarak 2005’in son günlerinde baskıya verildi. Madde başı sayısının 11.630 olduğu sözlüğün söz varlığı, ilköğretim müfredatı dikkate alınarak belirlenmiştir. Anlamlarının verilmesinde de hem ilköğretim ders içerikleri hem de ilköğretim öğrencilerinin söz varlığı göz önünde bulundurulmuştur. |
Geçen yılın son günlerinde yayımlanan bir başka başvuru kaynağımız ise İlköğretim Okulları İçin Yazım Kılavuzu’dur. İlk baskısını 2004 yılında yayımladığımız kılavuzun yeni baskısı Yazım Kılavuzu (2005) esas alınarak yeniden düzenlenmiş ve yayımlanmıştır. İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük ve İlköğretim Okulları İçin Yazım Kılavuzu madde başları açısından uyumlu bir biçimde hazırlanmıştır.
TDK’nin 1970’lerden bu yana yürüttüğü Tarihsel Sözlük çalışmasında 2005 yılında önemli bir aşamaya ulaşılmıştır. XIII-XV. yüzyıllar arasındaki eserlerin taranmasıyla elde edilen bir milyonu aşkın fişin tasnif çalışmasını Prof. Dr. Recep Toparlı üstlenmiştir. Çalışmada “e” harfi ile başlayan sözlerin tasnifine gelinmiştir. Tasnifin 2006 yılı sonunda bitirilmesi ve Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait eserlerin söz varlığından oluşacak Tarihsel Sözlük’ün ilk ciltlerinin yayın aşamasına getirilmesi tasarlanmaktadır. Bu çalışmaların yanı sıra Türkçenin bütün söz varlığını kapsayacak Türkçenin Söz Varlığı Veri Tabanı çalışmaları da 2005 yılı içerisinde tasarladığımız biçimde sürdürülmüştür. Bir yandan Derleme Sözlüğü’nün bilgisayar ve ağ ortamına aktarılması çalışması yürütülürken öte yandan TDK’nin kuruluşundan bu yana yayımladığı altmış dokuz terim sözlüğünün bilgisayar ortamına aktarılmasına da başlanmıştır. Türkçenin Söz Varlığı Veri Tabanı, altı yüz bine ulaşan söz varlığı ile TDK’nin 75. kuruluş yıl dönümünde 12 Temmuz 2007’de sanal ortamda, daha sonra da 2008 yılında 22-26 Eylül 2008 günlerinde yapılacak olan VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayında basılı olarak Türk milletine sunulacaktır. 2005 yılı sonlarındaki bir girişimimizi de kamuoyuna duyurmak istiyoruz. Türk Dil Kurumunun bugünkü binası, görevlerin yerine getirilmesi ve çalışmaların yürütülmesi açısından ne yazık ki yeterli olamamaktadır. Mevcut binamızı da koruyarak Ankara çevresinde, muhtemelen Eskişehir yolunda veya Gölbaşı’nda, kütüphanemizle, toplantı merkezimizle, ses laboratuvarımızla, müzemizle ve diğer tesislerimizle Türk Dil Kurumu Yerleşkesi’nin kurulması için ilk adım atılmış ve uygun bir arsa edinilmesi amacıyla Millî Emlak Genel Müdürlüğüne başvurulmuştur. Arsa tahsisinden sonra, Türk Dil Kurumunun çalışma ve görev alanlarına yönelik özel amaçlı bir proje hazırlatılacak ve en kısa zamanda inşaata başlanılacaktır. |
Prof. Dr. Şükrü Halûk AKALIN
|
Yeni bir yıla girdiğimiz bugünlerde dergimiz Türk Dili de elli beşinci yayın yılına başlıyor. Son beş yıldır, dergimizin Ocak sayısının ilk sayfalarını Kurumumuzun bir önceki yıl çalışmalarına ve etkinliklerine ayırıyor, geçen bir yılın muhasebesini yapıyoruz. Önceki yıllarda olduğu gibi 2005 yılında da Türk Dil Kurumu (TDK) Türkçe için yine yeni araştırmalar gerçekleştirdi, çeşitli etkinlikler düzenledi ve yeni kitaplar yayımladı. Dergimizin bu yılki ilk sayısının ilk yazısında TDK’nin bir yıl içerisinde yaptığı çalışmalara yer verecek, 2005 yılının değerlendirmesini sizlere sunacağız. Çalışma gruplarımızda görev alan çeşitli üniversitelerimizdeki bilim adamlarına; e-postalarıyla, yazılarıyla bizlere güç veren ve eleştirileriyle çalışmalarımıza ışık tutan Türkçe gönüllülerine, AKDTYK Başkanlığına ve Yönetim Kuruluna teşekkür borçluyuz. Şoförümüzden hizmetlimize ve memurumuza, şube müdürümüzden Kurum Sekreterimize uzmanlarımızdan bilim adamlarımıza bir avuç çalışma arkadaşımın özverili çalışmaları olmasaydı 2005 yılındaki bu etkinlikleri de gerçekleştirmemiz mümkün olamayacaktı. Kendilerine yürekten teşekkür ederim… |
Çalışmalarımız |
Toplantılar, Konuşmalar |
Yayın Çalışmaları |
E-Türkçe |
Diğer Çalışmalar |