2004 Yılı Çalışmalarımız

Türk Dil Kurumunun bilişim alanındaki çalışmalarının neredeyse çeyrek yüzyıllık bir geçmişi vardır. Bilişim uygulamalarının gelişmeye, ilk kuşak bilgisayarların da yaygınlaşmaya başladığı yıllarda Türk Dil Kurumu üyesi Prof. Dr. Aydın Köksal, bilişim alanındaki terimler konusunda başarılı bir çalışma yaparak bu yeni bilim dalında dilimize yeni terimler kazandırmıştır. Bugün hepimizin severek kullandığı bilişim, bilgisayar, yazılım, donanım, yazıcı, bellek gibi terimleri Prof. Dr. Köksal’ın çalışmalarına borçluyuz. Bu terimler, Bilişim Terimleri Sözlüğü adıyla 1981 yılında Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanan sözlükte yer almakt adır. Düny ada ve ülkemizde yeni gelişmekte olan bu bilim dalında Türkçe terimler türetilmesi, bu terimlerin kullanılması ülkemizde yediden yetmişe herkesin bilişim uygulamalarından yararlanmasına yardımcı olmuştur.

Kişisel bilgisayarların yaygınlaşması ve bilişim uygulamalarının hayatın pek çok alanında kullanılmasıyla birlikte Türk Dil Kurumu da çalışmalarını bilişim uygulamalarından yararlanarak yürütmeye başlamıştır. Demirbaş kayıtlarına göre, Ku­ruma ilk bilgisayar 3 Ağustos 1990 tarihinde alınmıştır. Başlangıçta, Türk Dil Ku­ru­mun­da yürütülen araştırmalarda ortaya konulan dil malzemesinin yazılması ve bil­gisayar ortamına aktarılması ve diğer büro işlerinde yararlanılan bilgisayarlar, za­man­la dil araştırmalarında metin işleme, çeşitli sözlükleri hazırlama, imlâ uy­gu­la­maları gibi çok çeşitli yazılımların üretilmesinde ve yayımlanacak eserlerin baskıya hazırlanması, diz­gilerinin ve sayfa tasarımlarının yapılması kullanılır olmuştur.

1993 yılında Tür­ki­ye’de Ge­nel Ağ (İnter­net)’ın kullanım alanına gir­me­­sin­den dört yıl sonra, Türk Dil Ku­ru­mu www.tdk.gov.tr alan adıy­la ve 64 kb ile ağ uygu­la­ma­larında yerini almıştır. Türk Dil Kurumunu tanıtıcı bil­­gilerin yanı sıra aylık Türk Dili dergisindeki bazı yazı­la­rın, Doğru Yazalım Doğru Ko­nu­şalım köşesinin ve İmlâ Kılavuzu’nun yer aldığı ağ kümesi (web site) sanal ortamda bir bilgi kaynağı olarak gelişmeye başlamıştır. BLISS adlı ya­ zılım aracılığıyla Türk Dil Kurumu Kütüphanesindeki eserlerin ağ or­ta­mın­da­ki katalog taraması, 1998 yılında hizmete sunulmuştur. Böylece araş­tır­ma­cı­la­rın Kurum Kütüphanesine gelmeden sanal ortamda kaynak tarayabilmeleri sağ­lanmıştır.

Türk Dil Kurumu ağ sayfalarının hizmete sunulmasından sonra sanal or­tamdaki ziyaretçileri giderek artış göstermiştir. Türk Dili dergisinin her sa­yı­sında arka kapak içinde yayımlanan TDK ana ağ sayfasının fotoğrafı, kul­la­nıcı sayısının her ay birkaç kat arttığını göstermekteydi. Ancak, kümenin (si­te) ziyaretçileri Türk dili konusunda uzman bir Kurumdan Türkçe ile ilgili da­ha fazla bilgi kay­nağı istiyordu. Bu isteklerin en başta geleni de sanal ortamda bir söz­lük idi. Türk Dil Kurumunun 1945’ten beri ya­yım­lanan Türkçe Sözlük’ü TDK ağ kü­me­sin­de yer almıyordu. Kimi kullanıcılar Türk Dil Kurumu gibi bir kurumun say­fa­sın­da sözlük bulunmamasını şiddetle eleşti­ri­yordu. Elbette, bu eleştirilerde haklılık payı bulunmaktaydı. Bilgiye erişimin, bilgiyi paylaşmanın kolaylaştığı ve hız kazandığı bir çağda Türk Dil Kurumu gibi köklü bir kurumun sayfalarında sözlük bulunmaması kabul edilecek bir şey değildi. İşte bu düşüncelerle, Türk­çe Sözlük’ü sanal ortamda kul­la­nı­ma açma çalışması 2002 yılında baş­ladı. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yük­sek Kurumu Yönetim Kurulu­nun 19 Mart 2002 gün ve 432/13 kararıyla Türkçe Sözlük’ün geliştirilmiş, geniş­le­tilmiş ve dü­zel­til­miş hâlinin üni­ver­­si­­te­le­rimiz­de­ki bilgisayar uzman­la­rının da gö­nül­lü kat­kılarıyla sanal or­tama taşınması adı­mı atıldı.

Sözlük’ün işlenmiş son hâ­li için bir sözlük yazılımı ha­zırlama ça­lış­masını Çu­ku­ro­va Üniversitesi Fen-Ede­bi­yat Fakültesi Matematik Bö­lü­mü öğretim üyesi Prof. Dr. Yu­suf Ünlü ile Çukurova Üni­versitesi Bilgi İşlem Da­i­re­si Başkanı Dr. Sait Kan­dır­maz yürüttüler. TDK Sözlük Bi­lim ve Uygulama Kolu Uz­ma­nı Belgin Aksu, TDK Bilgi İşlem Sistem İş­let­me­ni İbrahim Kanoğlu ve bu sa­tır­la­rın yazarı, sözlük yazılımının ihtiyaca cevap vermesi için yapılması ge­re­ken­ler konusunda sürekli olarak Prof. Dr. Ünlü ve Dr. Kandırmaz ile ilişkide bu­­lundular. Sözlük’te sözlerin türü, kökeni, okunuşu, çevriyazısı, anlamı, içi­n­­de geçtiği cümle, birlikte kullanıldığı sözlerle oluşturduğu kalıp ifadeler, bir­leşik sözler, deyimler, atasözleri kullanıcıya bir sayfada sunulmalıydı. Böy­lece bir sözle ilgili arama yapan kişi, o sözün dünyasını âdeta bir tablo gi­bi görebilmeliydi.

Bilgisayarında ve klavyesinde Türkçe karakterler bulun­ma­yan kişilerin de sözlükten yararlanabilmesi için önce, Türkçe karakterlerin sayfadaki özel bölümden tıklanarak kullanılması düzeneği uygulanmıştır. Ancak daha sonra Prof. Dr. Ün­lü, yazılıma eklediği yeni bir özellikle Türkçe karakter kullanmadan söz­le­rin yazılması durumunda o sözlerin Türkçe karakterlerle ya­zıl­mış biçiminin önerildiği bir düzenek sağlamıştır. Örneğin agac yazıldığında ya­zılım size ağaç sözünü arayıp aramadığınızı sormaktadır. Etkin du­rum­da­ki ağaç bağlantısını da tıklayarak bu sözle ilgili bilgilere ulaşmak mümkün ola­bilmektedir.

Aylar süren çalışmalar so­nu­cunda sözlük yazılımı ha­zır­lan­dı ve TDK’nin ağ sayfasında SQL sunucu üzerine ku­ruldu. TDK’nin Türkçe Söz­lük’ünün sanal ortamdaki sü­rü­mü­ne bir ad vermek gere­ki­yor­du. Bilişim uygu­la­ma­la­rı­nın ge­tir­di­ği ko­lay­lık­la veri ta­banının ve yazılımın sü­rekli gün­cel­leş­ti­ri­lecek ol­ma­sı, dile giren en gün­cel sözlerin, te­rim­le­rin, de­yim­lerin bu yolla veri tabanına işlenecek olması dolayısıyla Güncel Türkçe Sözlük adını vermeyi uygun buldum. Bu adı, hemen benimsemiştik. Sözlük için bir de ara yüz hazırlanacaktı. Kullanıcıların sayfaya ve bilgilere çabucak ulaşabilmeleri için yazılımın ara yüzünde çok fazla şekil, resim, fotoğraf olmaması gerekliydi. Bu sebeple son derece sade bir arama sayfası hazırlandı. Diğer sayfalarımızda ve yazılımlarımızda olduğu gibi görüntüye değil içeriğe önem veren bir ara yüzü de Prof. Dr. Ünlü, Dr. Kandırmaz, Aksu ve Kanoğlu birlikte tasarladılar.

Çalışma sonuca ulaşmıştı, Türk Dil Kurumunun ilk baskısı 1945’te yayımlanan Türkçe Sözlük’ü, Türk Dil Kurumunun ağ kümesinde ilk kez yerini alacaktı. Her şey tamamdı ama hazırlanan bu yazılım ciddi bir sınamadan geçirilmeliydi. Sunucuya yerleştirilen Güncel Türkçe Sözlük’ün adresini, Kurumumuzda e-posta adresi bulunan yüze yakın meslektaşımıza, bilgisayar uzmanına, bilişimciye bildirdik ve yazılımı bir sınamadan geçirmelerini istedik. Sözlük, yaklaşık iki ay bu sınayıcıların denetiminden geçti. Sınamanın son derece verimli olduğunu da belirtmek gerekir. Örneğin sözlükte arama yaptıktan sonra yeni bir söz aramak için arama sayfasına geçildiğinde imleç arama kutusunun içinde doğrudan yer almıyordu. Bunun için fare ile kutunun içine tıklamak gerekiyordu. Bir sınayıcı, sayfa açılır açılmaz imlecin arama kutusunun içinde belirmesini istemişti. Prof. Dr. Ünlü, yazılımda hemen bir değişiklik yaptı ve bu özelliği yazılıma ekledi. Sınayıcılardan bunun gibi başka pek çok istek, görüş iletilmişti. Bu isteklerin büyük bir bölümü yapılan düzenlemelerle yazılıma eklendi. Böylece Türk Dil Kurumu, ağ üzerinde çalışan mükemmel bir sözlük yazılımına kavuşmuştu.

Güncel Türkçe Sözlük artık kullanıma açılabilirdi… Türk Dil Kurumunun kuruluşunun 70. yıl dönümü dolayısıyla 11 Temmuz 2002 günü düzenlenen törende sözlük kamuoyuna ve basına tanıtıldı. Sözlüğün kullanıma açılmasıyla birlikte halkın ve basının geniş ilgisi ile karşılaştık. O günlerde pek çok gazete, televizyon ve radyo; sözlükle ilgili haber, söyleşi, tanıtım programı yayımladı. Ağ ortamında çalışan bir sözlük herkese gerekliydi. O günlerde Avustralya’dan bir annenin gönderdiği e-postada yazılı olanları hiçbirimiz unutamıyoruz. Yıllardır Avustralya’da yaşayan bir anne, bu sözlük sayesinde çocuklarının ana dilini unutmadan, ana dilimiz Türkçeyi bütün söz varlığı ile öğreneceğini yazıyor ve Kurumumuza yüzlerce kez teşekkür ediyordu. Son derece içten yazılan bu ileti hepimizi duygulandırmıştı. Bunun gibi, daha pek çok teşekkür iletisi hâlâ geliyor.

Teşekkür iletilerinin yanı sıra sözlükte bulunamayan sözler, deyimler, terimler konusunda eleştiriler de gelmeye başlamıştı. Gerçekten de sözlükte pek çok eksik madde vardı. Bu arada yıllardır yapılan baskılarda gözden kaçan yanlışlar da yer alıyordu. Kullanıcılar hem eksikleri hem yanlışları Kurumumuza elektronik posta yoluyla bildirmeye başladılar. Türkçe Sözlük, bu dilin sahibi ve en yetkin eleştirmen olan milletimizin eleştirisine açılmıştı. Önceleri, Sözlük Bilim ve Uygulama Kolundaki uzmanlarımız gelen eleştirileri değerlendirmeye ve sözlük veri tabanına işlemeye başladılar. Ancak, zamanla sözlük ile ilgili o kadar çok ileti geliyordu ki bu konuda bir çalışma grubu oluşturulması gereği ortaya çıktı. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulunun 12 Eylül 2002 gün ve 441/4 sayılı kararıyla Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubu kuruldu. Önceleri ayda bir kez bir araya gelen çalışma grubu gelen iletilerin gittikçe artması üzerine ayda iki kez, sonra da her hafta toplanmaya başladı. Ancak, gelen iletilerin hem sayıca artması hem de ele alınması gereken konuların derinlemesine incelenmesi gereği ortaya çıkınca çalışma grubu haftada iki kez, hatta bazı haftalar üç kez toplanır oldu. Bu çalışmalar sırasında sözlerin nasıl tanımlanacağı, nasıl yazılacağı gibi konularda kaynaklara bakıldığı; ilgili bilim, sanat dallarında kurum ve kuruluşların bilgilerine başvurulduğu gibi sözlerin yazılışlarının kullanım sıklıklarının ve anlamlarının belirlenmesinde ağ ortamındaki arama motorlarından da yararlanılmaktadır.

Sürekli olarak güncelleştirilen, geliştirilen ve zenginleştirilen Güncel Türkçe Sözlük’ün veri tabanı, çok yakın bir zamanda onuncu baskısı yapılacak olan Türkçe Sözlük’e kaynaklık edecek. Bu veri tabanında bulunan 103.000’i aşan söz, deyim, anlam varlığı Türkçe Sözlük’ün yeni baskısında okuyucuyla buluşacak.

Güncel Türkçe Sözlük yazılımına Prof. Dr. Ünlü’nün eklediği bir özellik de en çok aranan sözlerle, aranıp da bulunamayan sözlerin listelerini belleğinde tutması, istendiği zaman bu sözlerin listesini vermesidir. Hem gönderilen iletilerden hem de bu listeden gördüğümüz şuydu: Çok fazla sayıda kullanıcı, adlarının anlamını arıyordu ve bulamıyordu. Çünkü yazı dili sözlüğünde başka bir sözlük türüne ait olan kişi adları yer almazdı.

Türk Dil Kurumuna öteden beri gönderilen soruların büyük bir bölümü de adlarla ilgilidir. Kişiler adlarının anlamlarını veya belirli anlamlardaki adları öğrenmek üzere Türk Dil Kurumuna dilekçe, telefon, e-posta ile başvurmaktaydı. Kişi Adları Sözlüğü’nü hazırlayarak bu gereksinimi karşılamak amacıyla Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulunun 12 Eylül 2002 gün ve 441/4 sayılı kararı ile Türk Dil Kurumunda Ad Sözlüğü Çalışma Grubu kuruldu. Yaklaşık iki yıllık çalışmayla da Kişi Adları Sözlüğü hazırlandı. Kişi Adları Sözlüğü’nde erkek ve kız olmak üzere 11 bine yakın kişi adı bulunuyor. Kişi Adları Sözlüğü’nü ağ ortamında kullanıma açmak üzere Çukurova Üniversitesi Bilgi İşlem Merkezi uzmanı Murat Kara gönüllü olarak bir yazılım hazırladı. Bu sorgulama yazılımıyla Kişi Adları Sözlüğü 2004 yılının Ocak ayında halkımızın hizmetine sunuldu.

Kişi Adları Sözlü­ğü’nde adların anlamı, kö­­ke­ni, yani hangi dilden oldu­ğu, kız adı mı er­­kek adı mı olduğu belirtiliyor. Aynı za­man­da bazı adların söyleniş biçimleri de yazılı ola­­rak gös­teriliyor. Özellikle Türk­çe kökenli ol­­mayan Arapça­dan Farsçadan dilimize geç­miş adların doğru söyleniş­leri verilmek­te­dir. Kişi Adları Sözlüğü yazılımının bir başka özel­liği de belirli anlamlardaki ve kavramlardaki adların elde edilebilmesidir. Bu özel­lik sayesinde belirli anlamdaki adları liste hâlinde görerek beğendiği adı çocuğuna vermek is­teyenlere bir kolaylık sağlanmıştır. Kızına “güzel” anlamında ad arayan anne baba, arama kutusuna “güzel” yazarak anlam içinde arama seçeneğini tıklaması durumunda Türkçede güzel anlamına gelen bütün adları görebilmektedir. Beğendiği adı tıklayarak da o adla ilgili ayrıntılı bilgiye ulaşılabilmektedir.

Her geçen gün daha da geliştirilen Kişi Adları Sözlüğü, Mernis kapsamındaki adların da değerlendirmeden geçirilip eksik olanların veri tabanına eklenmesiyle Türkçenin en büyük kişi adları sözlüğü ortaya konulmuş olacaktır. Şu anda ağ ortamında hizmet vermekte olan sözlük tamamlandığında kitap olarak da yayımlanacaktır.

Türk Dil Kurumunun ağ ortamında kullanıma açtığı bir başka sözlük de Te­­rimler Sözlüğü’dür. Türkçenin bi­lim, sanat ve kültür dili olarak daha da gelişmesine katkıda bulunmak ama­cıyla Türk Dil Kurumu bütün bi­lim ve sanat dallarında terim ça­lış­ma­ları yürütmektedir. Kuru­lu­şun­dan bu yana seksene yakın terim sözlüğü yayımlayan Türk Dil Kuru­mu, son yıllarda terim çalışmalarını il­gili bilim dallarındaki çeşitli üni­ver­sitelerden öğretim üyelerinin ka­tı­lımıyla oluşturulan çalışma grupları kapsamında yürütmektedir. Önceki dönemlerde terim sözlükleri bir ya da iki bilim adamı tarafından hazırlanıyordu. Sınırlı sayıda kişinin hazırladığı bu terim sözlüklerinde önerilen yeni terimler ne yazık ki taraftar bulamıyordu. Bu durumun önüne geçmek, geniş katılımı sağlamak amacıyla en az yedi kişiden oluşan çalışma grupları ile terim sözlükleri hazırlanması ilkesi ağırlık kazandı. Çalışma grupları oluşturulurken farklı üniversitelerdeki bilim adamlarının seçilmesine özen gösterildi, her terim çalışma grubunda en az bir Türk dili uzmanı bulunması sağlandı.

Mühendislik Dekanları Kon­seyi ile mühendislik te­rimlerinin Türkçeleştirilmesi ve üniversitelerimizde ortak terimlerle öğretim ya­pılması yolunda ilke kararı alan Türk Dil Kurumu, önce Teknik Terimler Kurulu oluşturmuş, sonra da çalışmayı bir proje hâ­line getirerek Mühendislik Terimleri Projesi adıyla Devlet Planlama Teşkilâtı Müs­teşarlığına başvurmuştur. Projenin kabul edilmesiyle birlikte mühendislik bi­lim dallarında terim çalışmaları yürütülmeye başlanmıştır. Terim çalışmalarında bilişim uygulamalarından yararlanılması ise yeni bir gelişmedir. Terimlerle ilgili çalışmaların ilgili bilim adamlarının ve kamuoyunun eleştirilerine açık olması için ağ ortamında bir yazılım geliştirilmesine karar verilmişti. Ortak terimleri kullanan bilim dallarında farklı terimlerin türetilmesini önlemek, elden geldiğince ortak terimler kullanılmasını sağlamak, birbiriyle ilgili bilim dalları arasında birbirinden kopuk terim çalışması yapılmasını engellemek gibi düşünceler de bu kararın alınmasında etkili olmuştu. Ama gelişen bilişim uygulamalarından yararlanarak bütün çalışmaları bu uygulamalarla geliştirmek ana amacımızdı.

Gerçi ilk uygulama Bilgisa­yar Terimleri Karşılıklar Kılavuzu ile ol­muştu. Yaklaşık on bin bilgi­sa­yar teriminin yer aldığı kılavuz HTML sayfası olarak düzenlenmiş ve ilgililerin gö­rüş­le­ri­ne, eleştirile­ri­ne 2001 Mayısında açıl­mıştı. Ara­ma motoru olma­ma­sı­na rağ­men, bu kılavuz büyük ilgi gör­müş, pek çok kişi önerisini ve eleş­ti­ri­sini yazarak Kurumu­mu­za bil­dir­miş­ti. Görüş ve eleştiriler doğ­rultusunda gerekli dü­zelt­­meleri yapılan Bilgisa­yar Te­rimleri Karşılıklar Kılavuzu bas­kıya hazırlandı ve önü­müz­deki günlerde ya­yım­la­na­cak hâle getirildi. Ancak bü­tün terim çalışmalarının yü­­rütüleceği bir ya­zı­lıma ge­rek duyulmaktaydı. Kuru­mu­muz­da yürütülmekte olan Malzeme Bilimi Mü­hen­disliği Terimleri Projesi kap­samında olmak üzere Yıl­dız Tek­nik Üni­ver­sitesi Bilgisayar Mü­hen­dis­liği Bölümüne ağ or­ta­mın­da ça­lı­şan bir Te­rimler Söz­lüğü yazılımı ha­zır­latıldı. Yazılım yalnızca mühendisliğin de­ğil bü­tün bilim dallarının terim ça­lışmalarını ağ ortamında yürütecek biçimde ta­sar­lanmıştır. Her çalışma grubunun üyesi kendisine verilen kullanıcı adı ve şifre ile bu yazılıma girerek terim eklemekte, terimlerin ta­nımını vermekte, gerekli düzeltmeleri yapmaktadır. Çalışma grubu üyesi ol­ma­yanlar ise, önerilen terimleri görebilmekte, bu terimlerle ilgili görüşlerini, öne­ri­le­rini çalışma grubuna iletebilmektedir. Çalışma grubu üyeleri de bu önerileri de­ğer­lendirmektedir. Şu anda Terimler Sözlüğü’nde Malzeme Bilimi Mühendisliği, Fizik, Kimya ve Tıp terimleri yer almaktadır. Yeni oluşturulan ve hızlı bir biçimde çalışan İktisat Terimleri Çalışma Grubu da çok kısa bir süre içerisinde çalışmanın ilk verimlerini söz konusu yazılımın veri tabanına aktaracaktır. Türk Dil Kurumunun önceki yıllarda hazırladığı bütün terim sözlüklerinin de bu veri tabanına aktarılmasıyla binlerce terimden oluşacak Terimler Yazılımı bütün bilim adamlarının, öğrencilerin, ilgili herkesin hizmetine sunulmuş olacaktır. Bugün artık Türk Dil Kurumu bilişim uygulamaları sayesinde terim çalışmalarını olabildiğince geniş katılımlı ve herkesin eleştirisine açık bir biçimde yürütmekte, Türkçenin bilim dili olarak daha da gelişmesi için üzerine düşen görevi yerine getirmektedir.

Türk Dil Kurumu bu sözlük yazılımlarının yanı sıra Türkçenin bütün söz varlığını tek bir sözlük veri tabanında toplayacak yeni bir çalışma başlatmıştır. Güncel Türkçe Sözlük, Terimler Sözlüğü, Kişi Adları Sözlüğü ile birlikte Derleme Sözlüğü’nün, Tarama Sözlüğü’nün, Tarihsel Sözlük’ün, Deyimler Sözlüğü’nün, Atasözleri Sözlüğü’nün, Yabancı Kelimeler Sözlüğü’nün kısacası Türkçenin bütün söz varlığının yer alacağı bu sözlük veri tabanı, bilişim uygulamaları sayesinde çok amaçlı olarak kullanıma açılacaktır. Bu sözlük veri tabanı birkaç yüz bin sözden oluşacaktır. Kabaca yaptığımız bir hesaplamayla altı yüz bine ulaşan bir söz varlığı bilişim uygulamaları ile herkesin elinin altında olacaktır. Bu sözlüklerin basılı biçimleri bir kitaplığı dolduracak kadar geniştir. Ancak bir dil bilimcinin veya dil meraklısının kitaplığında rastlanabilecek bu sözlükler, tam olarak yalnızca belli başlı kütüphanelerde bulunabilir. Herkesin evinde, iş yerinde bu sözlükleri bulundurması mümkün değildir. Rastladığı bir hukuk terimini, bir deyimi, yerel bir sözü veya tarihî metinlerde geçen eski bir sözü bulmak isteyen bir kişinin veya edebiyat kitabında Fuzulî’nin bir şiirinde karşısına çıkan eski bir sözü anlamak isteyen bir öğrencinin kütüphane kütüphane dolaşmasına gerek kalmadan bir çırpıda ulaşabileceği bu sözlük veri tabanı başka sorulara da cevap verebilecek nitelikte olacaktır. Türkçedeki belirli bir anlam ve kavram alanındaki söz varlığı birkaç saniye içerisinde meraklısına sunulacaktır. Söz gelimi, Türkçede “gelmek” anlamındaki bütün sözler kavram alanı içerisinde tarama yapılmasıyla görülebilecektir. Aralarında ince anlam ayrıntıları bulunan varmak, erişmek, yetişmek, ulaşmak, kavuşmak, vasıl olmak gibi belki de yüzlerce sözden, deyimden oluşan söz varlığı gözler önüne serilecektir. Böylece Türkçenin anlatım gücü ve zenginliği ortaya konulmuş olacaktır. Söz gelimi Türkçedeki çiçek adlarını, renk adlarını, akrabalık adlarını merak eden bir kişi bu bilgilere birkaç saniyede erişecektir. Türkçedeki sıfatları, zarfları, fiilleri görmek isteyen bir araştırmacı birkaç saniyede bu veri tabanından yararlanıp istediği bilgiye ulaşacaktır. En son aşamada da Türk yazı dilleri ve lehçelerine ait sözlüklerin aktarılmasıyla Türk dili ailesinin bütün söz varlığı bir veri tabanında buluşmuş olacaktır. Bu çalışma yalnızca sanal ortamda kalmayacak, daha sonra birkaç cilt olarak yayımlanacaktır.

Türkçenin Temel Söz Varlığı Veri Tabanı adını verdiğimiz bu çalışma, Kurumumuzun daha büyük bir tasarısı olan E-Türkçe kapsamında yer almakt adır. Türkiye’de İnternet’in Onuncu Yılı Etkinlikleri kapsamında 7 Nisan 2003 günü Türk Dil Kurumunda düzenlenen ve Prof. Dr. Aydın Köksal, Prof. Dr. Ümit Karakaş, Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın, Doç. Dr. Mustafa Akgül, Dr. Mustafa Kemal Akgül, Yurtsan Atakan, Nevzat Basım’ın katıldı ğı açık oturumda duyurduğumuz E-Türkçe tasarısı, kısaca ağ ortamında Türkçe içeriğin artırılması ve Türkçenin klasiklerinin yazılı ve sesli olarak ağ ortamına aktarılması olarak tanımlanabilir. Türk dilinin temel başvuru kaynaklarını, anıt niteliğindeki eserlerini elektronik ortama taşımayı, bilişim Türkçesinin, bilişim terimlerinin geliştirilmesini, Türkçe ile ilgili zengin bir sanal kitaplık oluşturulmasını ve bilişim uygulamalarından yararlanarak Türkçenin doğru ve güzel kullanımının yaygınlaştırılmasını E-Türkçe olarak adlandırıyoruz.

Bugün için ağ ortamında Türkçe içerik ne yazık ki binde dördün de altındadır. Sanal ortamda mükemmel bir Türkçe kitaplık oluşturarak ağ ortamındaki Türkçe içeriği en az yüzde dörde ulaştırmak amacındayız. Bunun için öncelikle, Türk dili araştırıcılarının sıkça başvurduğu kaynaklar pdf biçiminde tam metin olarak sanal ortama aktarılmaktadır. Her kütüphanede bulunmayan ve yeni baskısı yapılmamış Türk dili ile ilgili önemli kaynaklar da bu sanal kitaplıkta yerlerini almaktadır.

Kurum arşivimizdeki Türk dili ile ilgili belgelerin tamamı da sanal ortama ak­tarılmıştır. Türk Dil Kurumunun 72 yıllık arşivi, ana sunucudaki yoğunluğun art­ması üzerine özel olarak sanal kitaplığımız için açtığımız http://tdkkitaplik.org.tr adresinde herkesin hizmetindedir. Güneş-Dil Teorisi ile ilgili Kurum arşivindeki bütün belgeler, yazışmalar, Kurultay tutanakları, dil tartışmaları üzerine yazılanlar da bu sunucuda araştırıcıların yararlanmasına sunulmuştur. Ayrıca Türk Dil Kurumu Kütüphanesine yeni gelen yayınlar, Kütüphanedeki mikrofilm ve fotokopi arşivi de ağ sayfasında ayrı bağlantılar olarak yer almaktadır. Amaçlanan çalışmaların tamamlanmasından sonra Türk Dil Kurumunun bu ikinci sunucusu, Türk dili ile ilgili büyük bir sanal kitaplık hâline gelecektir.

Türk Dil Kurumu, bu ça­lış­ma­ların yanı sıra doğru ve güzel Türk­çenin geliş­ti­ri­lerek yaygın­laş­tı­rıl­ması için her gün binlerce kişiye e-posta (e-mail) iletisi ile Türkçe Söz­lük’ten ve Yabancı Kelimelere Kar­şı­lık­lar kitabından seçilen iki sözü üc­ret­siz olarak göndermektedir. Ki­şi­le­rin söz varlığını geliştirmeyi amaç­la­yan bu etkinlikte Kurumumuza ad­reslerini bil­diren kişiler her gün iki sözün yazılışı, söylenişi, türü, an­la­mı ile ilgili bilgilerin yer aldığı Da­ğarcığınıza Her Gün İki Söz ko­nu­lu iletiyi almaktadır. Sözlerin se­çi­li­şin­de o günle ilgili olanlara öncelik ve­rilmektedir. Söz gelimi 29 Ekim günü, cumhuriyet sözü ile ilgili, ilk cemrenin düş­tüğü gün de cemre sözü ile ilgili bilgiler gönderilmektedir.

Vatandaşlarımız da Türkçe ile ilgili pek çok konuda sorularını e-posta ara­cı­lı­­ğıyla Kurumumuza göndermekte, bu sorular en kısa süre içerisinde uz­man­la­rı­mız­­ca yanıtlanmaktadır. 9 Ekim 2003 ta­rih ve 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu uyarınca çalışmalarımız ve Türk dili ile ilgili konularda bilgi edinmek isteyen gerçek ve tüzel kişiler, son yapılan düzenlemeyle ağ sayfamıza yerleştirilen belgeyi doldurarak isteklerini kolayca iletmeleri sağlanmıştır. Bu yolla Kurumumuza gönderilen ve herkesin ilgisini çekebilecek sorularla yanıtları da ağ say­­famızdaki Sıkça Sorulan Sorular bağlantısında verilmiştir.

Ağ sayfalarımızdan bazıları 2002 yılında görme ve duyma engelli kişilerin de yararlanabileceği özelliğe kavuşturulmuştur. Türk Dil Kurumu yayınlarını ta­nı­tıcı bilgiler, süreli yayınlarından Türk Dili, Belleten, Türk Dünyası dergilerinin için­de­ki­leri ve dergilerdeki bazı yazıların tam metni ağ sayfasında düzenli olarak yayımlanmaktadır.

Türk Dil Kurumunda düzenlenen söyleşiler, konuşmalar, açık oturumlar, bilgi şölenleri ve diğer etkinlikler sesli, görüntülü ve canlı olarak Genel Ağ’da yayımlanmaktadır. Dünyanın her yerinden TDK ağ sayfasına erişen kullanıcılar, bütün toplantıları izleyebildikleri gibi, konuşmacılara e-posta aracılığıyla sorular yöneltebilmekte ve yanıtlarını alabilmektedir. Canlı yayımlanan bütün etkinliklerin bant kayıtları da ağ kümesinde tutulmaktadır. Dileyen kişi, geçmiş toplantıların bant kaydını izleyebilmekte, hatta bu kayıtları bilgisayarına aktarabilmektedir.

Bu çalışmaların giderek artmasıyla, Türk Dil Kurumunun ağ sayfası büyük bir yoğunlukla karşılaşmıştır. Servis sağlayıcımızın bildirdiğine göre ağ sayfamıza saniyede ortalama 50 kullanıcı girmektedir. Yalnızca Güncel Türkçe Sözlük’ü günde ortalama 8.000 kişi ziyaret etmektedir. Bu yoğunluk üzerine erişim hızımız önce 2002 yılında 256 kb’ye, sonra da 2004 yılında 1024 kb’ye yükseltilmiştir. Türk Dil Kurumunun yarı resmî bir Kurum olması dolayısıyla başlangıçtaki www.tdk.gov.tr adresi de korunarak .org uzantılı adresler de alınmıştır. Türk alfabesinde bulunmayan w harfine yer vermeden ana sayfa adresi tdk.org.tr olarak tescil edilmiştir.

Türk Dil Kurumu, bilgi­sa­yar ortamında doğru ve güzel Türk­çenin geliştirilmesi amacıyla ke­lime işlem­cilerdeki imlâ ve dil bil­gisi yazılımlarını denetimden ge­çirmiş, bu yazılımlarda eksik olan imlâ biçimleri ve dil bilgisi özel­likleri uzmanlarca be­lir­len­miş­tir. 13-14 Mart 2004 günlerinde Türk Dil Kurumunda yapılan İmlâ So­runları toplantısında da söz ko­nu­su yazılımı hazırlayan birimin yet­kilisi denetim programının nasıl ha­zırlandığını ve çalıştığını an­lat­mış­tır. Türk Dil Kurumunca be­lir­le­nen imlâ kurallarına göre kelimelerin yazılışlarını gösteren liste Atatürk Kül­tür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulunun 20 Şubat 2003 gün ve 450/20 sayılı ka­rarıyla söz konusu birime gönderilmiştir. Böylece bilgisayarlarda yanlış yazılan ke­limelerin altını kırmızı ile çizen yazılım Türk Dil Kurumunun belirlediği imlâ ku­rallarına göre geliştirilmiştir. Yazılım, düzeltme iminin kullanılması gereken yerleri de göstermektedir. Böylece imlâ konusunda yaşanan sorunları ortadan kaldıracak ciddi bir çalışma gerçekleştirilmiştir.

Türk Dil Kurumunun yabancı kaynaklı söz­lere karşılık olarak türettiği ve önerdiği söz­le­rin yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla bu söz­ler de söz konusu dil bilgisi denetimi yazı­lı­mı­na eklenmiştir. Dilimizde karşılığı bulunan ya­bancı kaynaklı bir sözün kullanılması du­ru­mun­da yazılım bu sözün altını yeşil ile çiz­mek­te­dir. Farenin sağ tuşu ile bu sözün üzerine tık­lan­dığında açılan pencere yabancı kökenli söze kar­şılık TDK’nin türettiği karşılığı öneri olarak gös­ter­mek­te­dir. Böylece bilgisa­yar kullanıcıları hem doğru bir imlâ ile yazılarını yazacaklar hem de yabancı kökenli sözler yerine Türk Dil Kurumunun türettiği söz­leri kullanacaklardır. Bu sa­ye­de, TDK’nin yıllardır yabancı söz­lere karşılık olarak türettiği söz­ler daha hızlı bir biçimde yay­gın­laşacak ve benimsenecektir.

Bu ça­lışma­la­rı­nın yanı sıra Türk Dil Kurumu ilki 2003 yı­lın­da ol­mak ü­ze­­re Bilişim Fua­rı­na aç­tığı sergilikle (stant) ka­tıl­mak­ta­­dır. E-Dev­let bölü­mü­n­­de açı­lan ser­gi­lik­­te TDK’nin özel­­ lik­­le bili­şim ala­­nın­da­­ki ça­lış­ma­ları ta­nı­­tıl­mak­ta­dır. Türk Dil Ku­rumu­nun Bi­­­li­­­şim Fuarında açtığı bu ser­­gi­li­ği zi­ya­ret­çi­­­ler ilgi ile kar­­şıla­mışlardır. Öğ­ren­ci­ler, öğ­ret­men­­­ler, ya­zar­lar, devlet adamları, her yaştan insanlar TDK’nin ağ ortamındaki sözlüklerini ve diğer çalışmalarını tanımışlar, bu amaçla fuardaki forum alanında günde iki kez düzenlediğimiz tanıtım toplantılarına da katılmışlardır.

Türk Dil Kurumu, Türkçenin geliştirilmesi, zenginleştirilmesi, özleş­ti­ril­me­si çalışmalarını her alanda olduğu gibi bilişim alanında da bilişim uy­gu­la­ma­la­rın­dan yararlanarak yürütmeye devam edecektir.